Een toekomstbestendige financiële positie

Een sterke en evenwichtige financiële positie waarborgt de continuïteit van onderwijs en onderzoek.

Gedurende het jaar 2022 heeft de universiteit uit hoofde van het Bestuursakkoord dat de universiteiten hebben gesloten met de Minister van OCW, extra middelen gekregen in de vorm starters- en stimuleringsbeurzen  en sectorplannen om “rust en ruimte” te creëren. Daarmee wordt de universiteit in staat gesteld de werkdruk aan te pakken en ruimte te creëren voor ongebonden onderzoek. Deze extra middelen waren niet voorzien in de begroting 2022. Mede op aandringen van de Minister om voortvarendheid bij het besteden van de middelen heeft het CvB de beurzen in 2022 verdeeld over de faculteiten. Op basis van een bestedingsplan worden de middelen vrijgegeven.

Het jaar 2022 is afgesloten met een negatief exploitatieresultaat van € 13,8 miljoen. In de begroting voor het jaar was een negatief resultaat voorzien van € 18,1 miljoen. De universiteit gaat prudent om met de publieke middelen en heeft geen beleggingen.

Het over 2022 gerealiseerde negatieve resultaat van € 13,8 miljoen is € 4,3 miljoen minder negatief dan begroot. Dit verschil heeft in grote lijn de volgende verklaringen:

De liquiditeit neemt met € 42,6 miljoen toe tot € 118,2 miljoen ultimo 2022. De toename is een gevolg van de vooruit ontvangen extra overheidsmiddelen waarvan de besteding in komende jaren plaatsheeft, een stijging van de ontvangen collegegelden en het scherper letten op toepassing van betaaltermijnen.

De universiteit heeft beoordeeld of de ontwikkelingen in de coronacrisis na balansdatum gevolgen hebben voor de continuïteitsveronderstelling, met als constatering dat er sprake is van een onzekerheid, waarvan de omvang nog niet is in te schatten.

Gezien de verwachte ontwikkelingen in de liquiditeitspositie en de lumpsum overheidsbijdragen is er geen sprake van materiële onzekerheid omtrent de continuïteit van de universiteit als geheel. Zoals ook in 2022 het geval is geweest komen de negatieve corona-effecten in 2023 met name tot uiting in het wegvallen van omzet in de horeca- en sportfaciliteiten. De personele lasten zijn hoger dan begroot, maar lager dan mogelijk zou zijn geweest met de extra verkregen middelen. Dit wordt veroorzaakt door het niet of pas later invullen van vacatures.

De belangrijkste reden voor de verdere daling van het resultaat van 2021 (€ 5,3 miljoen negatief) naar 2022 (€ 13,8 miljoen negatief) ligt in het doelbewust kiezen voor een stijging van de lasten met € 47,1 miljoen, die groter is dan stijging van de baten (€ 36,0 miljoen).

De Rijksbijdrage is in 2022 gestegen met € 22,7 miljoen, vanwege met name loon- en prijsbijstellingen (€ 12,6 miljoen) en referentieramingen (€ 13,9 mln). Meer in detail:

De baten collegegeld dalen met € 4,7 miljoen door een tijdelijke halvering van het wettelijke collegegeld. De overheid heeft deze verlaging overigens gecompenseerd via een verhoging van de Rijksbijdrage. De baten ‘werk i.o.v. derden’ zijn met € 11,2 miljoen gestegen ten opzichte van 2021, dit vooral door een inhaaleffect van activiteiten die in 2021 door corona zijn vertraagd of uitgesteld. De ‘overige baten derden’ zijn € 8,4 miljoen hoger dan 2021 deels door hoger omzet in de horecafaciliteiten.

De personele lasten stijgen met € 38,2 miljoen, met name door een hogere bezetting (per 31 december 2022 was de totale formatie 258 fte hoger dan ultimo 2021), een (daarmee samenhangende) toename van de verlofverplichting en de verhoging van de cao-lonen. De omvang van de afschrijvingen en huisvestingslasten zijn vergelijkbaar met 2021.

De overige lasten zijn met € 11,7 miljoen toegenomen. De stijging doet zich vooral voor bij:

Het exploitatieresultaat over 2022 (€ 13,8 miljoen negatief) valt ten opzichte van de begroting 2022 (€ 18,1 miljoen negatief) minder negatief uit. Een van de redenen hiervoor is de stijging van de Rijksbijdrage ad € 11,8 miljoen en baten werk derden ad € 4,2 miljoen, waar een stijging van de personele lasten met € 18,8 miljoen tegenover staat. Behalve door uitbreiding van de formatie wordt de stijging ook veroorzaakt door hogere cao-lonen (€ 9,4 miljoen).

De baten collegegeld zijn € 4,8 miljoen hoger dan begroot door een te conservatieve inschatting bij opstellen de begroting. De afschrijvingen en huisvestingslasten blijven in het spoor van de begroting.

De financiële baten zijn € 2,5 miljoen hoger, waarvan een groot deel samenhangt met het feit dat de contante waarde van een aantal voorzieningen vanwege de gestegen rente opnieuw is bepaald.

Het Bestuursakkoord Nationaal Programma Onderwijs en het Bestuursakkoord NPO onderzoek ‘Steun-programma voor herstel en perspectief onderzoek’ zijn op 21 mei 2021 besproken in de Tweede Kamer en gepubliceerd. Op 5 juli 2021 heeft de Universitaire Gezamenlijke Vergadering ingestemd met het plan rondom de besteding van de NPO-middelen onderwijs en onderzoek. Er is hard gewerkt aan een gedegen plan waarbij het welzijn van studenten voorop staat. Hierbij is samengewerkt binnen de universiteit met diverse disciplines en met alle faculteiten en instituten. Op verzoek van de Universitaire Gezamenlijke Vergadering is de wijze waarop de voortgang van de gestelde doelen bewaakt wordt aan de plannen toe-gevoegd. In totaal is € 11,5 miljoen toegekend aan de Radboud Universiteit vanuit de bestuursakkoorden NPO onderwijs en NPO onderzoek. De NPO-middelen onderwijs mogen uitgegeven worden in de jaren 2021-2023. De NPO middelen onderzoek mogen uitgegeven worden in de jaren 2021-2024.

In de bijlage 1 bij het jaarverslag wordt gerapporteerd over de gerealiseerde voortgang in 2022 en een vooruitblik gegeven.

De materiële vaste activa nemen ten opzichte van 2021 licht af (€ 3,3 miljoen) doordat de investeringen lager zijn dan de afschrijvingen op reeds bestaande activa.

De stijging van de liquide middelen met € 42,6 miljoen heeft vooral te maken met de stijging van de kortlopende schulden van € 73,5 miljoen. Belangrijke elementen hierin zijn de toename van de omvang van onderhanden projecten (vooruit ontvangen subsidies) met € 17,1 miljoen, het scherper handhaven van de betaaltermijnen ad € 21,0 miljoen en vooruit ontvangen middelen voor sectorplannen en starters- en stimuleringsbeurzen ( € 10,1 miljoen).

Het eigen vermogen is afgenomen vanwege het negatieve resultaat. De lagere voorzieningen zijn vooral een gevolg van het sinds 2022 op contante waarde waarderen ervan (hogere disconteringsvoet).

De materiële vaste activa zijn lager dan begroot door achterblijvende investeringen, in totaal is € 11,2 miljoen minder geïnvesteerd dan begroot.

Bij de liquide middelen is sprake van een fors hoger saldo dan begroot, te weten € 86,9 miljoen. Naast minder investeringen (€ 11,2 miljoen) is er sprake van een hoger werkkapitaal (positief verschil € 60,8 miljoen) dan begroot. De oorzaken zijn hiervoor reeds benoemd: toename vooruit ontvangen middelen (meer vooruit ontvangen voorschotten O&O projecten, passivering van niet bestede middelen in het kader van de sectorplannen en starters- en stimuleringsbeurzen), een beter handhaven van de betalingstermijnen alsmede een hogere verplichting vanwege toegenomen verlofsaldi.

Het kasstroomoverzicht voor 2022 (realisatie en begroot in € miljoen) ziet er als volgt uit:

De universiteit raamt voor de komende jaren negatieve exploitatietekorten, hetgeen in lijn is met het beleid van het Ministerie van OCW. Conform hetgeen hierover in de begroting 2023 is verwoord stuurt de universiteit op nieuw evenwicht in de exploitatie met ingang van 2027.

De komende jaren wordt geïnvesteerd in de kwaliteit van onderwijs en onderzoek door het aantrekken van extra personeel, mede bedoeld om de werkdruk te verlagen en het welzijn van zowel medewerkers als studenten te verhogen. Daarnaast wordt de komende jaren geïnvesteerd in de versterking van de organisatie rondom privacy en informatiebeveiliging. Ten slotte is de universiteit bezig met voorbereiding voor een omvangrijke verbetering van de vastgoedportefeuille (het Campusplan).

Het voor 2023 begrote resultaat is € 19,8 miljoen negatief. Ook in 2023 houdt de universiteit vast aan de in 2022 ingang gezette investering in de kwaliteit van onderwijs en onderzoek. Met de uitbreiding van de formatie (wetenschappelijk) personeel wordt niet alleen beoogd het onderwijs en de begeleiding van studenten te verbeteren maar ook de werkdruk te verlagen. Evenals het geval in de begroting 2022 is ook in de begroting 2023 voorzien dat door de krappe arbeidsmarkt niet alle begrote vacatures ingevuld kunnen worden.

Voor 2024-2027 zijn eveneens negatieve resultaten geraamd. Tegelijkertijd is de externe omgeving niet meer zo stabiel als vele jaren hiervoor. Dit is er mede debet aan dat we ons geconfronteerd zien met een toename van de eerder geprognosticeerde en geaccepteerde meerjarige structurele tekorten, die bij ongewijzigd beleid voorbij de huidige perspectiefperiode dreigen door te lopen. Dit gaat zonder maatregelen een onevenredig beslag leggen op de vermogenspositie en dat zal gevolgen hebben voor de plannen die vastgesteld en in voorbereiding zijn om de Radboud Universiteit duurzaam in stand te houden. Het is van groot belang de ontwikkelingen van de referentieraming en het marktaandeel nauwlettend in de gaten te houden alsmede de ontwikkeling van loon- en prijscompensaties. In het voorjaar van 2023 zal daarover meer duidelijk zijn. Dan ook kan een balans worden opgemaakt en worden bepaald of en zo ja welke ombuigingen in gang gezet moeten gaan worden. Deze zullen dan input zijn voor de Beleidsbrief 2024.

In onderstaande tabel is de FTE-ontwikkeling in de jaren 2021-2027 afgezet tegen het aantal studenten. De studentaantallen stijgen eerst licht en blijven vanaf 2025 naar verwachting constant, in lijn met de strategie. De universiteit streeft primair naar kwaliteit en niet naar kwantiteit. Door de extra investering in personeel in de eerstkomende jaren om kwaliteit te kunnen blijven bieden en de werkdruk te verlagen, zien we een gunstige ontwikkeling van de verhouding wetenschappelijk personeel ten opzichte van het aantal studenten. Hierdoor is onderwijs in kleinere groepen en intensivering van de studentbegeleiding beter mogelijk.

Het aantal medewerkers neemt in 2022 toe en opzichte van 2021. Dit hangt onder andere samen met de extra investeringen in personeel vanuit de additionele structurele middelen (referentieraming 2021) en moet leiden tot een betere balans tussen onderwijs- en onderzoekbelasting en een verlaging van de werkdruk.

De geprognosticeerde stand van de liquide middelen eind 2022 in de begroting 2023 was € 107,6 miljoen. In de realisatie eind 2022 blijkt de eindstand € 118,2 miljoen te zijn, dus € 10,6 miljoen hoger dan geprognosticeerd. In de begroting 2023 is als gevolg van investeringen ad € 42,7 miljoen een afname van € 21,4 miljoen begroot (van € 107,6 naar € 86,2 miljoen).

De ontwikkeling van de materiële vaste activa is gebaseerd op de meerjareninvesteringsprognose (MIP) van juli 2022. Het in 2022 vastgestelde en goedgekeurde campusplan waarin de visie op de campus voor de komende tien jaar is uitgewerkt, is gedeeltelijk in de begroting 2023 en meerjarenraming verwerkt. In de MIP van juli 2022 zijn de projecten opgenomen die reeds in uitvoering zijn genomen (o.a. Energie HEN++ en aanpassingen Huygensgebouw), waarover al besloten is (o.a. energiebesparende maatregelen) of waarover nog besloten moet worden (o.a. huisvesting voor de Faculteit Filosofie, Theologie, Religiewetenschappen  en de Faculteit der Letteren. 

Van de totale investerings-/onderhoudsuitgaven voor de periode 2023-2027 ad circa € 297 miljoen is voor circa € 85 miljoen definitief besloten. Voor de overige circa € 212 miljoen staat concrete uitwerking en besluitvorming nog open. Met het nadrukkelijke voorbehoud van besluitvorming over deze investerings- en onderhoudsuitgaven, is voorzien dat vanaf 2025 negatieve liquiditeitssaldi (ad € 14,2 miljoen) gaan ontstaan en het aantrekken van vreemd vermogen voor financiering vereist zal zijn.

In 2023 is een investeringsvolume van ca. € 43 miljoen voorzien waarvan ca. € 31 miljoen aan gebouwen en ca. € 11 miljoen aan apparatuur en inventaris.

In de periode 2021 – 2027 nemen de voorzieningen met € 8,7 miljoen af. Dit betreft vooral de seniorenregeling waarvan het niet meer mogelijk is gebruik te maken en die de komende jaren geleidelijk zal worden afgebouwd (min € 1,4 miljoen), de sloop en asbestverwijdering (min € 4,6 miljoen) als gevolg van het uitvoeren van de geplande werkzaamheden.

Het geraamde verloop van de voorzieningen tot en met 2027 is als volgt:

De universiteit voldoet aan de signaalwaarden solvabiliteit en weerstandsvermogen. De Inspectie heeft de signaleringswaarde voor de liquiditeit verhoogd van 0,50 naar 0,75. Aan deze signaleringswaarde wordt op balansdatum niet voldaan, maar niettemin is er geen sprake van een liquiditeitstekort. In de begroting is uitgegaan van een bedrag aan liquide middelen van minimaal € 25 miljoen. Het betaalschema van de overheid volgt qua omvang het uitgavenpatroon. Tevens is er ruime voorfinanciering op onderzoeksprojecten (ultimo 2022 € 97,2 miljoen) een reguliere financieringsbron, die bijdraagt aan de liquiditeit.

In lijn met de wens van de Minister van OCW laat de universiteit tijdelijk een negatieve begroting zien, waardoor niet aan de signaalwaarde inzake rentabiliteit wordt voldaan.

Ten aanzien van de solvabiliteit heeft de Onderwijsinspectie tevens een waarde bepaald voor de maximale omvang van het ‘publieke’ eigen vermogen. Deze geeft een indicatie over hoeveel eigen vermogen de universiteit redelijkerwijs maximaal nodig heeft voor een gezonde bedrijfsvoering. De berekening is als volgt: de aanschafwaarde van de gebouwen (maal 0,5 maal 1,27) plus een risicobuffer van 5 procent van de totale baten minus 75 procent van de voorzieningen. Voor de Radboud Universiteit leidt dit – op basis van de cijfers ultimo 2022 – tot een maximaal toegestaan (publiek) eigen vermogen van € 506,0 miljoen. De feitelijke omvang van dit vermogen bedroeg ultimo 2022 € 228,2 miljoen, wat ruimschoots binnen de norm ligt. Voor de gehele periode 2021 tot en met 2027 voldoet de universiteit ook aan deze norm:

De Radboud Universiteit is in 2020 overgestapt naar ‘schatkistbankieren’, waarbij de overtollige publieke geldmiddelen bij het ministerie van Financiën worden aangehouden. Belangrijk voordeel hiervan is dat er geen sprake is geweest van negatieve rente. Sinds het laatste kwartaal van 2022 ontvangt de universiteit weer rente op de middelen die bij het ministerie worden aangehouden.

In 2022 is het treasury statuut geactualiseerd. Uitgangspunt voor het proces van sturen, beheersen en bewaken van (toekomstige) geldstromen is de strategische planvorming voor onderwijs en onderzoek en de daarop gebaseerde toekomstige investeringen in het vastgoed. In het statuut is expliciet vastgelegd welke richtlijnen de Radboud Universiteit in acht neemt bij het beleggingsbeleid, het financieringsbeleid, participaties in rechtspersonen en leningen aan rechtspersonen. Verder wordt in de uitgangspunten van het statuut aangesloten bij de richtlijnen van het Ministerie van OCW. De universiteit staat bij haar bankrelaties als een niet-professionele belegger geregistreerd.

De liquiditeitsstromen binnen de universiteit worden doorlopend gemonitord op basis van gedetailleerde, wekelijks geactualiseerde liquiditeitsoverzichten. Er is geen sprake van beleggingen of derivaten.

Ten aanzien van financieringsrisico’s geldt dat de Radboud Universiteit:

Risicomanagement is een vast onderdeel van de planning- en control cyclus. In 2022 heeft de universiteit verdere stappen gezet om binnen de organisatie bewust en weloverwogen met risico’s om te gaan in relatie tot de strategie en de doelstellingen van de universiteit. Risicomanagement maakt onderdeel uit van de gesprekken in de planning- en control cyclus. Een nadere uiteenzetting is in het hoofdstuk “onze organisatie” van dit jaarverslag opgenomen.

Met de notitie ‘Helderheid in de bekostiging van het hoger onderwijs’ (d.d. 29 augustus 2003 en de aanvulling daarop van 27 augustus 2004) vraagt het ministerie van OCW om helderheid te geven over onderstaande aspecten ten aanzien van de bekostiging.

Op 14 april 2021 heeft het ministerie van OCW nadere duiding gegeven over de voorwaarden waaronder de universiteit publieke middelen mag investeren in private activiteiten. Met deze duiding vervalt thema 2 (investeren van publieke middelen in private activiteiten) van de Notitie Helderheid; dit geldt ook voor De Handreiking voor de inrichting van onderwijskundige publiek-private arrangementen (2011).

De gestelde voorwaarden zijn:

Deze laatste vereiste is door OCW. uitgesteld naar het verslagjaar 2023, waarmee qua verslaggeving over het jaar 2022 nog thema 2 van Notitie helderheid van toepassing is.

De universiteit heeft haar private activiteiten in beeld en adequate procedures om de private activiteiten te beheersen.