Ons onderzoek: gedreven door nieuwsgierigheid

Ons onderzoek is van hoge wetenschappelijke en internationaal erkende kwaliteit, waarbij samenwerken aan de basis ligt en we de grenzen van onze kennis verleggen. Om dat te kunnen blijven garanderen hadden we ook in 2022 academische vrijheid en nieuwsgierigheid hoog in het vaandel staan. Naast de ontwikkelingen in onderzoek besteden we in dit hoofdstuk aandacht aan de prestaties van wetenschappers van onze universiteit.

De Radboud Universiteit heeft deelgenomen aan de National Survey on Research Integrity, een landelijke enquête onder wetenschappelijk personeel van Nederlandse universiteiten over wetenschappelijke integriteit. Het doel van de enquête is om meer inzicht te krijgen in de factoren die van invloed zijn op de totstandkoming van verantwoorde en onverantwoorde onderzoekspraktijken. De Radboud Universiteit gebruikt de uitkomsten van de enquête om het eigen beleid op het gebied van wetenschappelijke integriteit waar nodig te verbeteren. Aandachtspunten hierbij zijn onder meer de begeleiding en opleiding van promovendi, en de vindbaarheid en laagdrempelige toegankelijkheid van de vertrouwenspersonen en de commissie wetenschappelijke integriteit. In september vond de jaarlijkse discussiebijeenkomst over wetenschappelijke integriteit plaats rond het thema machtsrelaties.

De Radboud Universiteit ondertekende op 9 november 2022 de Agreement on Reforming Research Assessment. Hiermee sluit de universiteit zich aan bij een internationale coalitie van kennisorganisaties die zich inzet voor het verbeteren van de manier waarop wetenschappelijk onderzoek wordt beoordeeld en gewaardeerd. Belangrijke uitgangspunten zijn onder meer het erkennen van diversiteit in wetenschappelijk werk en wetenschappelijke loopbanen, het versterken van de nadruk op kwaliteit en een verantwoord gebruik van kwantitatieve vormen van onderzoeksbeoordeling.

De Radboud Data Repository (RDR) is een archief voor de langetermijnarchivering en het openbaar delen van onderzoeksdata die verzameld, verwerkt, of geanalyseerd zijn door onderzoekers van de Radboud Universiteit. Met de RDR kunnen onderzoekers data afgesloten archiveren (voor intern hergebruik en wetenschappelijke integriteit) en/of delen met de wetenschappelijke gemeenschap. De RDR is gebaseerd op de Donders Repository die al enkele jaren in gebruik is bij het Donders Instituut, en is sinds januari 2021 beschikbaar voor alle faculteiten en instituten van de universiteit die ervan gebruik willen maken. Inmiddels doen 442 onderzoekers dat en staan er 305 datacollecties in het archief.

Het Radboud Excellence Initiative, dat deels wordt gefinancierd door de Stichting Reinier Post, stelt uitmuntende buitenlandse postdocs in staat om twee jaar in Nijmegen te werken en er onderzoek te verrichten. Daarnaast kunnen met dit initiatief vooraanstaande senior wetenschappers uit het buitenland een half jaar onderzoek komen doen. Door de coronapandemie zijn veel laureaten pas dit jaar naar Nijmegen gekomen. In 2022 is de zeventiende selectieronde uitgevoerd.

Onderzoeksinstituten van de Radboud Universiteit worden elke zes jaar geëvalueerd aan de hand van het Strategy Evaluation Protocol (SEP). Deze onderzoeksvisitaties gaan onder meer in op de kwaliteit en maatschappelijke relevantie van het onderzoek en de toekomstbestendigheid van het onderzoeksinstituut. In 2022 werden vier onderzoeksvisitaties afgerond. In alle vier de gevallen betreft dit onderzoeksinstituten van de faculteit der natuurwetenschappen, wiskunde en informatica (FNWI).

De afdeling Wiskunde van het Institute for Mathematics, Astrophysics and Particle Physics (IMAPP) is gevisiteerd in het kader van de landelijke onderzoeksvisitatie Wiskunde. Het oordeel van de visitatiecommissie was zeer positief. Een van de aanbevelingen is om, met oog op de beperkte omvang van de afdeling, duidelijke prioriteiten te stellen in de verschillende ambities en toekomstplannen. Ook beveelt de commissie de afdeling aan om door te gaan op de ingeslagen weg op het gebied van genderdiversiteit, samenwerking met bedrijven, en de opleiding van promovendi.

ICIS heeft deelgenomen aan een landelijke visitatie Computer Science. De drie onderzoeksthema’s van ICIS (Software, Data science and artificial intelligence, Security and privacy) werden zeer positief beoordeeld. De commissie loofde onder meer de inspanningen van het instituut om onderzoek en maatschappelijke relevantie met elkaar te verbinden. De visitatiecommissie heeft het instituut aanbevolen om nog meer in te spelen op internationale consortia en subsidies, bijvoorbeeld grote Europese Horizon projectaanvragen, en open te staan voor nieuwe onderzoekslijnen die in dit snel veranderende onderzoeksveld zullen blijven ontstaan.

De externe visitatiecommissie beoordeelde de wetenschappelijke kwaliteit van dit instituut als zeer hoog, behorend bij de wereldtop. Ook de maatschappelijke relevantie van het instituut werd positief beoordeeld. De commissie oordeelde dat de gekozen thema’s van het instituut ook in de komende jaren zullen bijdragen aan hoogstaand wetenschappelijk onderzoek en aan maatschappelijke relevantie. De commissie gaf als belangrijkste aanbeveling dat IMM de strategie voor de komende jaren verder dient te versterken, zodat niet alleen de individuele wetenschappers maar ook het instituut als geheel een sterkere internationale reputatie kan opbouwen. Dit kan onder meer gebeuren door het nauwer betrekken van de ‘Strategic Advisory Board’ en stakeholders.

Zowel het onderzoek als de maatschappelijke relevantie van RIBES werden positief beoordeeld. De commissie prees met name de maatschappelijke impact die het instituut weet te creëren met het onderzoek. Aanbevelingen voor het instituut waren er over de vertaling van de missie naar een meer concrete strategie voor de komende jaren. De commissie raadde aan vooral strategische stappen te zetten op het gebied van financiering, HR en infrastructuur. Ook op het gebied van de inrichting van het instituut deed de commissie een aanbeveling: er werd geadviseerd instituutbrede initiatieven te ontwikkelen, met als doel de clusters gezamenlijk verder te versterken.

Vanwege de behoefte aan focus en profilering van de Radboud Universiteit bij verschillende doelgroepen is in 2015 het campusbrede initiatief ‘Healthy Brain’ gestart. Afgelopen jaar is de pijler ‘Healthy Brain’ verder versterkt: een kwartiermaker en een procescoördinator zijn aangesteld, en een werkgroep met vertegenwoordigers van verschillende faculteiten en instituten is van start gegaan. Binnen de campus leeft de behoefte uit te breiden naar meerdere pijlers. De komende periode zal bekeken worden welke pijlers dit moeten zijn en wat hiervoor nodig is.

Het netwerk van het Radboud Centre for Sustainability Challenges bestaat nu uit zo'n 220 personen. Zij organiseren met elkaar interdisciplinaire seminars en samenwerking op het gebied van duurzaamheid. Een van de resultaten is dat de Earth System Governance-conferentie voor 2023 is toegewezen aan Nijmegen. Ook waren we als Radboud Universiteit aanwezig op de klimaattop met een aantal collega’s ter plekke, en zijn enkele Radboud-wetenschappers betrokken bij de totstandkoming van het Klimaatonderzoek Initiatief Nederland (KIN): Heleen de Coninck als voorzitter en Birka Wicke als commissielid.

Onderzoekers van de Radboud Universiteit zijn lid van de Academia Europaea, de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen, de Jonge Akademie en verschillende andere eervolle instituten.

De Konininklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) kent verschillende functies waarin het eervol is om benoemd te worden. KNAW-leden worden gekozen op basis van hoogwaardige wetenschappelijke prestaties. Een lidmaatschap is voor het leven. Lidmaatschap van de KNAW is in Nederland een groot eerbetoon voor een wetenschappelijke carrière. De volgende Radboud onderzoekers zijn in 2022 benoemd tot KNAW-lid: Maaike van Berkel (FdL), Teun Bousema en Jolanda de Vries (beide Radboudumc).

De Jonge Akademie is een dynamisch en innovatief platform van jonge topwetenschappers met visie op wetenschap en wetenschapsbeleid. De Jonge Akademie organiseert inspirerende activiteiten voor verschillende doelgroepen op het gebied van interdisciplinariteit, wetenschapsbeleid en wetenschap en maatschappij. In 2022 is de jonge Radboud Onderzoeker Rogier Kievit (ontwikkelingsneurowetenschappen, Radboud Universiteit/Radboudumc) benoemd tot lid.

De Radboud Jonge Akademie (RJA) telt sinds oktober 2022 30 gepromoveerde medewerkers, afkomstig van alle faculteiten en met verschillende functies, onder wie vijf uit het ondersteunende personeel. De leden houden zich bezig met onderwerpen die belangrijk zijn voor de academische cultuur (waaronder erkennen en waarderen, open science en werk-privé-balans). Daarnaast zijn de leden gestart met het voorbereiden van activiteiten die interdisciplinaire samenwerkingen stimuleren.

De Radboud Universiteit ondertekende op 9 november de Agreement on Reforming Research Assessment. Hiermee sluit de universiteit zich aan bij een internationale coalitie van kennisorganisaties die zich inzet voor het verbeteren van de manier waarop wetenschappelijk onderzoek wordt beoordeeld en gewaardeerd.

Onderzoekers van de universiteit en het Radboudumc konden ook in 2022 delen in de beurzen van de European Research Council (ERC) en het Talentenprogramma van NWO.

De NWO Spinozapremie en Stevinpremie worden jaarlijks uitgereikt en zijn de belangrijkste wetenschappelijke prijzen van Nederland. De Spinozapremie gaat naar wetenschappelijke doorbraken, de Stevinpremie is voor onderzoek en onderzoekers met een grote maatschappelijke impact.

Klaas Landsman is hoogleraar Mathematische Fysica aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij combineert op een unieke manier onderzoek op het grensvlak tussen de wiskunde en de natuurkunde met diepe inzichten in de fundamenten, geschiedenis en filosofie van de fysica. Dit interdisciplinaire karakter van zijn werk is vernieuwend en betekent een doorbraak in de samenwerking tussen breed uiteenlopende vakgebieden.

Bas Bloem is hoogleraar Neurologische Bewegingsstoornissen aan het Nijmeegse Radboudumc, en is wereldwijd de meest vooraanstaande expert op het gebied van Parkinson. Hij ontwikkelde ParkinsonNet, nationaal en internationaal het toonaangevende zorgmodel voor mensen met deze chronische ziekte. Hij is een out-of-the-boxdenker, onderhoudt een indrukwekkend internationaal netwerk, hamert op patiëntenparticipatie, maant politici en beleidsmakers tot actie en ontwikkelt innovatieve producten met technologiebedrijven om de Parkinsonzorg te verbeteren.

ERC Advanced grants zijn voor ervaren onderzoekers. De bedragen variëren per voorstel, en liggen rond de 2,5 miljoen euro). Ze worden doorgaans toegekend voor een periode van vijf jaar. In 2022 werden vier beurzen beschikbaar gesteld aan Radboud-onderzoekers:

ERC Consolidator Grants zijn voor midcareer-onderzoekers. De bedragen variëren per voorstel, en liggen rond de 2 miljoen euro. Ze worden doorgaans toegekend voor een periode van vijf jaar. In 2022 werden drie beurzen beschikbaar gesteld aan Radboud-onderzoekers:

Aan acht wetenschappers van de Radboud Universiteit is in december een Starting Grant toegekend van de European Research Council (ERC). Zij ontvingen allen de prestigieuze early career-prijs van de Europese Commissie. De ERC Starting Grants helpen jonge onderzoekers om zelf een onderzoeksgroep op te bouwen. De beurzen kunnen oplopen tot 1,5 miljoen euro per project.

De Europese Onderzoeksraad (ERC) heeft een Synergy Grant van 14 miljoen euro toegekend aan een team van Nederlandse, Britse, Finse en Namibische astronomen om kleurenfilms van zwarte gaten te maken. Zij zullen in Namibië de allereerste Afrikaanse millimetergolf-radiotelescoop bouwen om hun doel te verwezenlijken.

Met de ERC Proof of Concept kunnen onderzoekers die reeds een ERC grant hebben ontvangen het commerciële en maatschappelijke potentieel van dat ERC-onderzoek verkennen. In 2022 zijn dat drie Radboudonderzoekers:

Het Nationaal Groeifonds is een investeringsfonds van de Nederlandse overheid. Het heeft als doel het duurzame verdienvermogen van Nederland te versterken door het opzetten van grote innovatieve programma’s en projecten die zorgen voor economische groei op lange termijn. De Radboud Universiteit verwierf twee prestigieuze groeifondsprojecten: het Nationaal Onderwijslab AI van Inge Molenaar en Robotlab: De Revolutie van Zelfdenkende Moleculaire Systemen van Wilhelm Huck.

Het Nationaal Onderwijslab AI (NOLAI) kreeg in 2022 een substantiële subsidie van 80 miljoen euro voor de ontwikkeling (samen met het onderwijs, de wetenschap en het bedrijfsleven) van intelligente digitale onderwijsinnovaties, gericht op de verbetering van de kwaliteit van het primair en voortgezet onderwijs. Zo worden pedagogische, maatschappelijke en sociale consequenties inzichtelijk.

Het consortium onder leiding van Wilhelm Huck krijgt 97 miljoen euro subsidie voor het opzetten van een nieuw onderzoeksprogramma dat inzet op de bouw van een revolutionair robotlab dat chemie en kunstmatige intelligentie (AI) combineert én dat een verrijking betekent van de wetenschappelijke infrastructuur voor chemie in Nederland. Het consortium bestaat naast de Radboud Universiteit uit de Rijksuniversiteit Groningen, de Technische Universiteit Eindhoven en Fontys.

Met Tamar Sharon als aanvrager ontving de iHub de Ammodo Team Science Award for groundbreaking research 2022 tijdens een feestelijke uitreiking in de Rijksakademie van beeldende kunsten. Bij de award hoort een geldprijs van 1,2 miljoen euro.

The Dutch Brain Interfaces Initiative onder leiding van Francesco Battaglia krijgt 21,9 miljoen.  Om te begrijpen hoe de hersenen werken, moeten we begrijpen hoe elk onderdeel, van neuron tot hersengebied, zich verhoudt tot de rest van de hersenen en de buitenwereld. Het doel van dit onderzoek is het ontwikkelen van principes, apparaten en methodes om met deze interacties rekening te houden en zo meer te begrijpen over hersenaandoeningen, maar ook stemmingen, emoties en dwangneigingen. Verder zijn onderzoekers van het Radboud en het Radboudumc betrokken bij ‘Materialen voor het quantumtijdperk ‘(de penvoerder is de universiteit van Utrecht; namens de Radboud Universiteit zijn betrokken Misha Katsnelson, Alexey Kimel en Alex Khajetoorians), ‘Samen opgroeien’ (de penvoerder is Erasmus, verschillende onderzoekers Radboudumc zijn bij het project betrokken) en ‘Imagine’ (penvoerder is Utrecht, de betrokken onderzoekers namens het Radboudumc zijn Maaike van Berkel, Teun Bousema, Jolanda de Vries, Peter Friedl, Annemiek van Spriel, Martijn Verdoes). Het doel van het onderzoek naar materialen voor het quantumtijdperk is nieuwe materialen leveren met stabiele kwantumtoestanden, waardoor de bestaande manieren van informatieverwerking veel krachtiger en tegelijk energie-efficiënter worden. Het project ‘Samen opgroeien’ integreert neurowetenschap met individuele en omgevingsfactoren in geavanceerde modellen die zowel verklarende als voorspellende waarde hebben voor adolescenten als jongvolwassenen. Het programma ‘Imagine’ brengt biologen en technologieontwikkelaars samen om cellen te bestuderen en te manipuleren in zowel gezond als ziek weefsel en zal belangrijke kennis en gereedschappen opleveren voor regeneratieve geneeskunde, de behandeling van ziekten en het herbestemmen van bestaande geneesmiddelen.

Wetenschappelijke prestaties komen veelal in teamverband tot stand. Met de Radboud Team Science Award, afgelopen jaar voor het eerst uitgereikt, wil het college van bestuur die prestaties erkennen. Twee teams kregen de prijs: ‘Geneeskunde voor mensen met een verstandelijke beperking’, en ‘Substance Use, Addiction & Food’. Criteria waren samenwerking, diversiteit en prestaties. De Team Science Award wordt volgend jaar weer uitgereikt.